Polikistik Over Sendromu (PKOS) Nedir?
Polikistik Over Sendromu (PKOS), üreme çağındaki kadınlarda en sık görülen endokrin bozukluklardan biridir. Dünya genelinde kadınların %6-20'sini etkiler ve adet düzensizliği, infertilite, metabolik problemlerin başlıca nedenlerinden biridir.
PKOS, overlerde çok sayıda küçük kist, hormonal dengesizlik ve metabolik bozukluklar ile karakterize kompleks bir sendromdur. Erken tanı ve uygun tedavi ile semptomlar kontrol altına alınabilir ve uzun dönem komplikasyonlar önlenebilir.
PKOS'un Temel Özellikleri
- Prevalans: Üreme çağındaki kadınların %6-20'sinde
- Hormonal: Androgen fazlalığı ve insulin direnci
- Ovulatuar: Düzensiz veya eksik ovulasyon
- Metabolik: Diyabet ve kardiyovasküler risk artışı
PKOS Tanı Kriterleri (Rotterdam Kriterleri)
PKOS tanısı için aşağıdaki üç kriterden en az ikisinin bulunması gerekir:
1. Ovulatuar Disfonksiyon
- Oligomenore (35 günden uzun siklus)
- Amenore (6 aydan uzun adet görmeme)
- Anovulatuar siklus
- Düzensiz adet dönemleri
2. Androgen Fazlalığı
- Hirsutism (aşırı kıllanma)
- Akne
- Androgenetik alopesi
- Laboratuvar: Yüksek androgen seviyeleri
3. Polikistik Over Morfolojisi
- Her overde ≥12 folikül (2-9 mm)
- Over volümü ≥10 ml
- Ultrason ile değerlendirme
- İnci dizisi görünümü
PKOS Belirtileri
Jinekolojik Belirtiler
Menstrual Bozukluklar
- Oligomenore (%70-80)
- Amenore (%20-30)
- Düzensiz kanama
- İnfertilite (%40-60)
Androjenik Belirtiler
Kozmetik Problemler
- Hirsutism (%60-80)
- Akne (%20-40)
- Androgenetik alopesi (%5-15)
- Sebore (%30-40)
Metabolik Belirtiler
Metabolik Sendrom
- Obezite (%40-80)
- İnsülin direnci (%50-90)
- Dislipidemi (%40-60)
- Hipertansiyon (%10-20)
PKOS Alt Tipleri
Tip A - Klasik PKOS
- Ovulatuar disfonksiyon + Androgen fazlalığı + Polikistik over
- En şiddetli form
- Metabolik riskler yüksek
- İnfertilite riski yüksek
Tip B - Non-PCO PKOS
- Ovulatuar disfonksiyon + Androgen fazlalığı
- Polikistik over morfolojisi yok
- Klasik PKOS'a benzer
- Metabolik riskler var
Tip C - Ovulatuar PKOS
- Androgen fazlalığı + Polikistik over
- Ovulasyon normal
- Hafif metabolik risk
- İnfertilite riski düşük
Tip D - Non-Androjenik PKOS
- Ovulatuar disfonksiyon + Polikistik over
- Androgen fazlalığı yok
- En hafif form
- Metabolik risk düşük
Tanı Testleri
Hormonal Değerlendirme
Androgen Paneli
- Total testosteron
- Serbest testosteron
- DHEA-S
- Androstenedion
- SHBG
Gonadotropinler
- LH (artmış)
- FSH (normal/düşük)
- LH/FSH oranı >2
- Anti-Müllerian Hormon (AMH)
Metabolik Panel
- Açlık glukozu
- OGTT (75g glukoz)
- İnsülin seviyeleri
- HOMA-IR
- Lipid profili
Tedavi Yaklaşımları
Yaşam Tarzı Değişiklikleri
Beslenme
- Düşük glisemik indeksli besinler
- Kalori kısıtlaması (%10-15 kilo kaybı)
- Omega-3 yağ asitleri
- Antioksidan zengin besinler
Egzersiz
- Haftada 150 dakika orta şiddetli aktivite
- Direnç egzersizleri
- Yüksek yoğunluklu interval antrenman (HIIT)
- İnsülin duyarlılığını artırır
Medikal Tedavi
İnsülin Sensitizerleri
- Metformin: 1500-2000 mg/gün
- İnsülin direncini azaltır
- Ovulasyonu iyileştirir
- Kilo kaybını destekler
Oral Kontraseptifler
- Androgen fazlalığını azaltır
- Menstrual düzeni sağlar
- Hirsutism ve akne tedavisi
- Anti-androjenik progestinler tercih edilir
Anti-Androjenler
- Spironolakton: 50-200 mg/gün
- Flutamid: 250-500 mg/gün
- Finasterid: 5 mg/gün
- Hirsutism tedavisinde etkili
İnfertilite Tedavisi
1. Birinci Basamak
- Yaşam tarzı değişiklikleri
- Metformin tedavisi
- Kilo kaybı (%5-10)
- Spontan ovulasyon restorasyonu
2. Ovulasyon İndüksiyonu
- Klomifen sitrat: 50-150 mg/gün
- Letrozole: 2.5-7.5 mg/gün
- Ovulasyon oranı %70-80
- Gebelik oranı %20-40
3. Gonadotropin Tedavisi
- Düşük doz protokol
- OHSS riskine dikkat
- Dikkatli monitoring
- Çoklu gebelik riski
4. IVF Tedavisi
- Diğer tedavilerde başarısızlık
- Erkek faktör eşlik ediyorsa
- İleri yaş (>35)
- Tubal faktör varlığı
Uzun Dönem Komplikasyonlar
Kardiyovasküler Hastalık
Risk 2-3 kat artmış. Erken ateroskleroz ve koroner arter hastalığı riski.
Tip 2 Diyabet
Risk 3-7 kat artmış. Düzenli glukoz tolerans testi önerisi.
Endometrial Kanser
Kronik anovulasyon nedeniyle artmış risk. Progesteron koruması önemli.
Ruh Sağlığı
Depresyon ve anksiyete riski artmış. Psikososyal destek gerekebilir.